Soru ve cevaplarla: Sokağa çıkma yasağı ve kesilen para cezaları hukuka uygun mu?
- Sokağa çıkma yasağı nasıl ilan edildi?
İçişleri Bakanlığı, bu yazının kaleme alındığı tarih uyarınca 21.04.2020 tarihli genelgesi vasıtasıyla, 30 il ile Zonguldak ilini kapsayacak şekilde, İl İdaresi Kanununun 11/C maddesi ile Umumi Hıfzıssıhha Kanununun 27 ve 72 nci maddeleri uyarınca sokağa çıkma yasağı ilan etmiştir[1].
- 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu nedir?
Günümüz diline “Genel Hijyen Kanunu” olarak çevirebileceğimiz bu kanun, 6.5.1930 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlanmış ve o günden bugüne çeşitli kereler değişikliğe uğramıştır. Genel bir ifade ile, genel halk sağlığı, bulaşıcı hastalıklar ile mücadele ve devlet kurumları aracılığı ile bu konularda yapılacak işlemlerin eşgüdümünü amaçlayan bir kanun olarak tanımlanabilir.
- 3442 sayılı İl İdaresi Kanunu nedir?
18.6.1949 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmış olan kanun esasen il, ilçe, bucak idaresi ve bunların idarecileri olan valiler ile kaymakamlar ile alakalı hükümler içeren bir kanundur.
- COVID-19 süreci ile bu kanunların alakası nedir?
1593 sayılı Kanun, 27. ve 72. maddeleri ile valilikler nezinde oluşturulacak “umumi hıfzıssıhha meclisleri”ne, salgın hastalıklar durumunda, bazı tedbirleri almak yetkisi vermiştir. 3442 sayılı Kanun ise 11. maddesinin C bendinde, illerin yönetici olan, valilere huzur ve güvenliği sağlamak için gerekli tedbirleri almak yetkisi vermiştir. İçişleri Bakanlığı yayımlamış olduğu genelgelerinde, sokağa çıkma yasağı konusunda, bu maddeleri dayanak yapmıştır.
- Sokağa çıkanlara uygulanan 3.180 TL’lik ceza miktarı nereden çıktı?
1593 sayılı Kanun’un 23/1/2008 tarihli 282. maddesi, “Bu Kanunda yazılı olan yasaklara aykırı hareket edenler veya zorunluluklara uymayanlara, fiilleri ayrıca suç oluşturmadığı takdirde, ikiyüzelli Türk Lirasından bin Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilir.” hükmünü haizdir. Bununla birlikte bu ceza 2008 yılından bu yana Vergi Usul Kanunu’na göre yeniden değerlenmiş ve günümüzde alt sınır 789 TL üst sınırı ise 3.180 TL olarak uygulanmaktadır.
- Sokağa çıkma yasağı hukuka uygun mu?
Dünya olarak olağanüstü bir süreçten geçiyor ve herkes gibi bizler de bu süreci en az kayıpla atlatmak istiyoruz. Buna karşılık, hukuka uygunluk penceresinden bakıldığında, İçişleri Bakanlığı’nın sokağa çıkma yasağını genelge ile ilan etmesi doğru değildir. Yine, yukarıda belirttiğimiz, sokağa çıkma yasağına dayanak yapılan kanun maddeleri de bünyesinde barındırması gereken hukuki standartları karşılamamaktadır.
Anayasal bir hak olan seyahat hakkı, ancak, açık bir kanun hükmü ile sınırlanabilir. Bu şekilde devletin, vatandaşlarının hak ve özgürlüklerine keyfi şekilde, kararnameler, yönetmelikler veya genelgeler ile müdahale etmesinin önüne geçilmesi amaçlanmaktadır[2]. Yukarıda belirttiğimiz kanun maddeleri ve bunların uygulanma şekli bu koşulları sağlamadığı için haklı olarak eleştirilmektedir.
- Kesilen cezalar hukuka uygun mu?
Belirtilen nedenler ile sokağa çıkma yasağının hukuka uygun olmadığı yönündeki düşüncemizi belirttikten sonra kesilen cezayı da incelemek gerekiyor. Esasen, hukuka uygun olmayan bir yasaktan ötürü kesilen cezaların da hukuka uygun olmadığını kabul etmek gerekir. Bununla birlikte, bir an için hukuka uygun bir yasak olduğunu varsaydığımızda, idare tarafından kesilen ceza miktarının da tartışılması gerektiği kanaatindeyiz. Zira basından ve çevremizden öğrendiğimiz kadarıyla, sokağa çıkma yasağını ihlal eden vatandaşlara kararlı şekilde en üst sınır olan 3.180 TL üzerinden ceza kesilmektedir[3]. Fakat yukarıda da belirttiğimiz üzere, kanun maddesi cezayı maktu (götürü/kesin) olarak belirlememiş ancak bir alt ve üst sınır arasında olacağını belirlemiştir. Bu miktarın takdiri cezaya karar veren birimdedir ancak birimin yetkisini kullanırken mutlak bir serbestlik içerisinde olmadığı da ortadadır. Örneğin, sokağa çıkma yasağını eğlence tertip etmek için ihlal edenler ile bir zorunluluk içerisinde dışarı çıkmak suretiyle ihlal edenlere kesilecek cezanın aynı miktarda takdir edilememesi gerekir. Bu sebeple, idarece verilen cezanın niye en üst hadden verildiğinin somut şekilde açıklanması gerekmektedir.
- Sokağa çıkma yasağı sebebiyle aleyhime para cezası kesildi, ne yapabilirim?
Herkesin sağlığı değerli ve eminiz ki vatandaşlar da keyfi şekilde dışarıya çıkmıyor. Bu sebeple tavsiyemiz, ihlalin sebeplerinizi belgelemek suretiyle sulh ceza mahkemesine itiraz etmenizdir. İtiraz süresi cezanın tarafınıza tebliğinden itibaren 15 gündür.
[2] Anayasa’nın 2. maddesinde, Türkiye Cumhuriyeti bir hukuk devleti olarak nitelendirilmiştir. Hukuk devletinin temel ilkelerinden biri de “belirlilik”tir. Bu ilkeye göre, yasal düzenlemelerin hem kişiler hem de idare yönünden herhangi bir duraksamaya ve kuşkuya yer vermeyecek şekilde açık, net, anlaşılır, uygulanabilir ve nesnel olması, ayrıca kamu otoritelerinin keyfî uygulamalarına karşı koruyucu önlem içermesi gerekir. Belirlilik ilkesi hukuksal güvenlikle bağlantılı olup birey, kanundan, belirli bir kesinlik içinde, hangi somut eylem ve olguya hangi hukuksal yaptırımın veya sonucun bağlandığını bilmelidir. Birey ancak bu durumda kendisine düşen yükümlülükleri öngörebilir ve davranışlarını ayarlayabilir. Hukuk güvenliği; normların öngörülebilir olmasını, bireylerin tüm eylem ve işlemlerinde devlete güven duyabilmesini, devletin de yasal düzenlemelerde bu güven duygusunu zedeleyici yöntemlerden kaçınmasını gerekli kılar (AYM, 4.5.2017, 2015/41, 98, P: 153,154). Kararın tamamı için bkz., http://kararlaryeni.anayasa.gov.tr/Karar/Content/29662396-95c8-439b-9ca3-4cb0bc03cc5f?excludeGerekce=False&wordsOnly=False
[3] https://www.hurriyet.com.tr/gundem/antalyada-sokaga-cikan-4-kisiye-3-bin-150ser-tl-ceza-41502886, https://www.hurriyet.com.tr/gundem/bursada-sokaga-cikma-yasaginin-ilk-saatlerinde-ilk-ceza-kesildi-41501332, https://www.yenicaggazetesi.com.tr/kahramanmarasta-otomobille-gezmeye-cikan-4-kisiye-12-bin-888-lira-ceza-276624h.htm